Καθημερινή:Βόλτα στο πράσινο ποτάμι της Φιλοθέης

Αναδημοσίευση από: Καθημερινή

Τα ανούσια γκράφιτι στους τοίχους της υπόγειας διάβασης είναι και τα τελευταία που θα αντικρίσω όσο παραμείνω σε αυτή τη διάσταση. Τα σκαλιά με βγάζουν στον παράδρομο της Κηφισίας, ανατολικό όριο της Φιλοθέης. Τελευταίο Σάββατο του Νοέμβρη, αλλά είναι μια ηλιόλουστη μέρα. Μια συστάδα από κυπαρίσσια μετριάζει τον θόρυβο και την αταξία στο απέναντι μέτωπο της λεωφόρου.

Κινούμαι νότια επί της οδού Στρέιτ. Επιλέγω τη συνήθη διαδρομή, η οποία θα με οδηγήσει στο ψηλότερο σημείο της περιοχής. Λίγο η μέση ηλικία, περισσότερο η πανδημία, αναζητώ ασφάλεια στην οικειότητα.

Η Φιλοθέη, συνοικία που παλαιότερα συναντάται ως Νέα Αλεξάνδρεια, προέκυψε κατόπιν πρωτοβουλίας του οικοδομικού συνεταιρισμού των υπαλλήλων της Εθνικής Τράπεζας τη δεκαετία του ’30.

volta-sto-prasino-potami-tis-filotheis0
Ο λόφος της Φιλοθέης προσφέρει πανοραμική θέα προς το Λεκανοπέδιο.

Σύμφωνα με μαρτυρίες, οι περισσότεροι δεν ενθουσιάστηκαν με την ιδέα να στεγαστούν στην περιοχή, καθώς προτιμούσαν μια τοποθεσία πιο κοντά στο κέντρο. Η απόφαση παρ’ όλα αυτά υλοποιήθηκε και ο πολεοδομικός σχεδιασμός έγινε βάσει αυστηρών κανόνων που διαμόρφωσαν την ταυτότητα του προαστίου με βασικό κριτήριο τον σεβασμό στην «ευγένεια του αττικού τοπίου».

Η Φιλοθέη σχεδιάστηκε στο πρότυπο της κηπούπολης (Garden City) και το όραμα του Ebenezer Howard (1850-1928) για μια πιο οικολογικά και κοινωνικά βιώσιμη πολεοδομική πρακτική.

Στρίβω δεξιά στην οδό Βεντήρη, αφήνοντας πίσω μου την Κηφισίας, και κατηφορίζω παράλληλα με τη ρεματιά. Τμήμα του Ποδονίφτη, τα νερά της πηγάζουν από τις πλαγιές της Πεντέλης. Οι αισθήσεις κινητοποιούνται. Απολαμβάνω την πυκνή βλάστηση, τους φροντισμένους κήπους, την ανθρώπινη κλίμακα στις κατοικίες. 

volta-sto-prasino-potami-tis-filotheis1
Μοντέρνα οικία, εγκαταλελειμμένη, επί της λεωφόρου Ελ. Βενιζέλου.

Το ρέμα συνεχίζει, καθώς ο δρόμος συναντάει την πλατεία Δροσοπούλου. Το Σινέ Φιλοθέη, ο θερινός κινηματογράφος με τη χαρακτηριστική νέον επιγραφή πάνω στην μπορντό πρόσοψη, λειτουργεί αδιάλειπτα από το 1961, όταν και χτίστηκε στο πλαίσιο ενός προγράμματος κατασκευής κοινωφελών κτιρίων. Ολοι εύχονται το καλοκαίρι που πέρασε να αποδειχθεί ένα δυσάρεστο intermission.

Παιδιά τρέχουν γύρω από ένα άδειο σιντριβάνι, ένα ηλικιωμένο ζευγάρι διαβάζει κάτω από τις ακτίνες του ήλιου, μια παρέα από ποδηλάτες (λογικά έχει ανασυρθεί και το τελευταίο αραχνιασμένο Ideal από τις αποθήκες των πατρικών) σταματάει να πάρει ανάσες. Καλύπτω περιμετρικά τα 3/4 της πλατείας μέχρι να συναντήσω τη λεωφόρο Γεωργίου.

Χαζεύω την κίνηση γύρω από το Πέτρινο Περίπτερο. Χτισμένο στα μέσα του ’30, το παλιό τέρμα των λεωφορείων και πάλαι ποτέ δημοσιογραφικό στέκι (πολλές οικογένειες δημοσιογράφων μετακόμισαν στη Φιλοθέη όταν στα μέσα του περασμένου αιώνα η ΕΣΗΕΑ αγόρασε 52 οικόπεδα από τον συνεταιρισμό), άλλαξε πολλές χρήσεις μέχρι την πιο πρόσφατη μετενσάρκωσή του σε franchise ψιλικατζίδικο-μίνι μάρκετ. Η συμπαθέστατη πλατεία Σιαδήμα στην πλάτη του καταστήματος φιλοξενεί μια μαρμάρινη προτομή του ποιητή Κωστή Παλαμά, με στοχαστικό βλέμμα, φιλοτεχνημένη την ίδια περίοδο από τον Λάζαρο Λαμέρα (1913-88).

volta-sto-prasino-potami-tis-filotheis2
Το άλσος Πουλάκη, πόλος έλξης για δημότες και όχι μόνον.

Η σύντομη ανηφόρα με οδηγεί στο Αλσος Πουλάκη. Προσπερνώ –όπως κάθε φορά– τα υπαίθρια όργανα γυμναστικής και προτιμώ ένα από τα ξύλινα παγκάκια. Τρία αγόρια δοκιμάζουν έλξεις με φόντο τη νότια πλευρά της Πεντέλης. Χαζεύω τετράποδα να ξεδίνουν – λίγα πράγματα με αποσυμπιέζουν όσο το συγκεκριμένο θέαμα. Στο αυτοβιογραφικό «The Listener: A Psychoanalyst Examines His Life», ο Allen Wheelis λέει πως ζηλεύει τον σκύλο του, Monty, γιατί έχει ξεκάθαρο σκοπό στη ζωή: να επιστρέφει το κλαδί που πετά το αφεντικό του. Οι σκύλοι είναι ευτυχισμένοι γιατί δεν γνωρίζουν. Ενας καβγάς ταράζει την αρμονία. Τα αφεντικά προσπαθούν να επιβληθούν στους πιστούς τους συντρόφους. Διασκεδάζω με τα ονόματα των τετράποδων σε αυτή τη γειτονιά της πόλης.

Ενα υπαίθριο μουσείο αρχιτεκτονικής ανοικτό για όλους

Τμήμα του άλσους είναι και ο «Παιδικός Κήπος» (1961-64) του Δημήτρη Πικιώνη (1887-1968). Θεωρείται από τα τελευταία σημαντικά έργα του φημισμένου αρχιτέκτονα μετά τη διαμόρφωση του αρχαιολογικού χώρου γύρω από την Ακρόπολη και τον λόφο του Φιλοπάππου. Αναγνωρισμένος και ως διατηρητέο μνημείο της νεότερης Ελλάδας, ο παιδότοπος αφομοιώνει τη χθόνια αρχιτεκτονική προσέγγιση του Πικιώνη, συνδυάζοντας τη χρήση φυσικών υλικών με επιρροές από την ανατολή (όπως οι ιαπωνικές συνδεσμολογίες στις ξύλινες κατασκευές). Μια επιγραφή ενημερώνει πως ο χώρος είναι προσωρινά κλειστός λόγω έργων αναμόρφωσης. Δεν φαίνονται να πτοούνται όλοι από την ανακοίνωση.

volta-sto-prasino-potami-tis-filotheis3
Το Πέτρινο Περίπτερο, διαχρονικό σημείο συνάντησης των κατοίκων της Φιλοθέης.

Λίγο παρακάτω, επί της Καραολή και Δημητρίου, βρίσκεται μια μάλλον παραγνωρισμένη μοντέρνα πολυκατοικία (1971-73) του σπουδαίου Αρη Κωνσταντινίδη (1913-1993). Διαμετρικά αντίθετα, φωτογραφίζω μια άλλη μοντέρνα κατασκευή, εμφανώς εγκαταλελειμμένη. Φαντάζομαι τη ζωή μου στα κτίρια που μου αρέσουν (το πιθανότερο είναι δεν θα υπάρξει πιο απτός τρόπος). Το να βρίσκεις ένα κτίριο όμορφο, γράφει ο Alain de Βotton στο βιβλίο του «The Architecture of Happiness», σημαίνει πως σε ελκύει ο τρόπος ζωής που υπηρετεί η συγκεκριμένη κατασκευή. Η αρχιτεκτονική ερμηνεύεται ως εκδοχή της ευτυχίας: μας ψιθυρίζει ποιοι θα ήμασταν υπό ιδανικές συνθήκες.

Το αποτύπωμα του μοντερνισμού είναι έντονο στη Φιλοθέη, ενώ δεν λείπουν και τα παραδείγματα γραφικής αρχιτεκτονικής. Οπως και οι κιτς, νεοπλουτίστικες βίλες (πακέτο συνήθως με κάποιο τερατώδες SUV). Ο προσωπικός μου διαχωρισμός συνίσταται ανάμεσα σε οικίες που δένουν οργανικά με το περιβάλλον, σαν να έχουν βγει μέσα από τη γη· και σε κατασκευές κρύες και ανασφαλείς που επιβάλλονται άγαρμπα στο πεδίο – σχέδια υποταγμένα στη ματαιόδοξη φαντασίωση κάποιου αρχιτέκτονα. Εμπειρική παρατήρηση πάνω στη δεύτερη περίπτωση: Σπάνια θα δεις ανθρώπους να χαλαρώνουν σε κάποια βεράντα. 

volta-sto-prasino-potami-tis-filotheis4

Επαναφορά στον τελικό στόχο. Εισέρχομαι στην οδό Κονίτση που ξεκινάει απέναντι από την είσοδο του πάρκου Πικιώνη. Αφήνω πίσω την κομψή κατοικία του Νορβηγού πρέσβη, καθώς και τις εγκαταστάσεις της Ιονίου Σχολής, μέχρι που ο δρόμος τερματίζει τέμνοντας τη Λουκή Ακρίτα. Μπροστά ορθώνεται πλέον η βορειοανατολική απόληξη των Τουρκοβουνίων: ο Λόφος της Φιλοθέης. Οι κουτσουπιές, τόσο εντυπωσιακά ανθισμένες κατά τις μέρες του ανοιξιάτικου lockdown, έχουν χάσει την αίγλη τους. Η ανάβαση γίνεται από την οδό Μπουμπουλίνας. Η απότομη κλίση δοκιμάζει τα πνευμόνια.

Δέκα λεπτά αργότερα, από τα 300 περίπου μέτρα του λόφου, βλέπω την Αθήνα να στριμώχνεται ανάμεσα στους ορεινούς όγκους μέχρι να καταλήξει στη θάλασσα. Ομορφη θέα σε μια σίγουρα όχι και τόσο όμορφη πόλη. Μια παρέα περιπατητών με σακίδιο στην πλάτη σκαρφαλώνει το χωμάτινο μονοπάτι από την πλευρά του Γαλατσίου. Ευρήματα του Γερμανού αρχαιολόγου Hans Lauter (1941-2007) στα τέλη του ’70 κατέδειξαν πως ο χώρος είχε λατρευτικό χαρακτήρα. Σήμερα μπορείς να δεις το ΟΑΚΑ, το Καραϊσκάκη, αλλά και το υπό κατασκευήν γήπεδο της ΑΕΚ.

Οι σκιές μεγαλώνουν. Παίρνω τον δρόμο της επιστροφής με αργά βήματα. Γράφοντας στο New Yorker κατά τη διάρκεια του πρώτου lockdown, η Πολωνή συγγραφέας Olga Tokarczuk αμφισβήτησε την άποψη πως οι περιορισμοί αναίρεσαν την κανονικότητα (για όσους τουλάχιστον δεν νόσησαν). Ο αργόσυρτος ρυθμός των ημερών, σημείωνε, στην πραγματικότητα ήταν πιο συμβατός με την ανθρώπινη φύση. Ο τόπος εδώ σίγουρα μοιάζει να κινείται πάντα σε αυτό τον ρυθμό. Το γρασίδι συνήθως φαίνεται πιο πράσινο από την άλλη πλευρά. Στην περίπτωση της Φιλοθέης μάλλον είναι.

Πληροφορίες

Απόσταση: 3,76 χλμ.
Διάρκεια: 1 ώρα και 18 λεπτά χωρίς στάσεις.
Υψομετρική διαφορά: 151 μ.